Εγκυκλοπαίδεια

Κατσαρίδες

Οι κατσαρίδες είναι πρωτόγονα έντομα που διαβιούν σε τροπικές περιοχές και μόνο το 1% αυτών παρουσιάζουν κάποιο αστικό υγειονομικό ενδιαφέρον. Σε κατοικημένους χώρους απαντώνται 12 μόνο είδη στο κόσμο, ενώ στην Ελλάδα μόνο 4 είδη. Θεωρούνται παμφάγες, αλλά προτιμούν αμυλούχες και ζαχαρούχες τροφές και οργανικές ουσίες σε αποσύνθεση. Ευνοούνται από την ύπαρξη ζεστού και υγρού κλίματος.

Η παρουσία τους προκαλεί αποστροφή και μυρίζουν δυσάρεστα. Επίσης, προκαλούν αλλεργίες και μπορούν να μολύνουν τροφές, νερό και σκεύη καθώς χρησιμεύουν ως μηχανικοί ενδιάμεσοι ξενιστές 40 διαφορετικών παθογόνων μικροοργανισμών οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν τροφικές δηλητηριάσεις, δυσεντερία, διάρροια, γαστρεντερίτιδα, λέπρα, βουβωνική πανώλη, τυφοειδή πυρετό κ.α.

Τα 4 είδη που συναντώνται στην Ελλάδα είναι:

Γερμανική κατσαρίδα (Blattella germanica)

Η Γερμανική κατσαρίδα (ενήλικη) έχει μήκος 1 - 1,6 cm, ζει και αναπαράγεται σε περιβάλλον με ζέστη, υγρασία και περίσσεια τροφής.

Απαντάται σε οικιακές κουζίνες και μπάνια, εστιατόρια, χώρους επεξεργασίας τροφίμων κ.α.

Τρέφεται με μια μεγάλη ποικιλία τροφών οργανικής προέλευσης, αλλά κυρίως προτιμά αμυλούχες / ζαχαρούχες τροφές.

Αμερικάνικη κατσαρίδα (Periplaneta americana)

Η Αμερικάνικη κατσαρίδα (ενήλικη) έχει μήκος 3,5 - 4 cm, ζει και αναπαράγεται σε περιβάλλον με ζέστη, υγρασία και περίσσεια τροφής.

Απαντάται συχνότερα σε αγωγούς αποχέτευσης, βόθρους, υπόγεια, αποθήκες που γειτνιάζουν με εστιατόρια, χώρους επεξεργασίας τροφίμων, ζαχαροπλαστεία, καταστήματα πώλησης τροφίμων και γενικά όπου υπάρχουν τροφές.

Οι πτέρυγες των ενηλίκων ατόμων είναι καλά αναπτυγμένες δίνοντας τους την ικανότητα να πετάνε.

Τρέφεται με οτιδήποτε είναι οργανικής προέλευσης.

Ανατολίτικη κατσαρίδα (Blatta orientalis)

Η Ανατολίτικη κατσαρίδα (ενήλικη) έχει μήκος 2 - 2,5 cm, ζει και αναπαράγεται σε πιο δροσερά μέρη από τις υπόλοιπες (ιδανική θερμοκρασία: 20-29°C).

Απαντάται συχνότερα σε αγωγούς αποχέτευσης, βόθρους, υπόγεια, αποθήκες, πίσω από ντουλάπια, μέσα σε τοίχους και ακολουθώντας τους αγωγούς ύδρευσης ή και αποχέτευσης σε άλλους ορόφους πολυώροφων κτιρίων.

Brown banded cockroach (Supella longipalpa)

Η κατσαρίδα με τις καφέ ρίγες (ενήλικη) έχει μήκος 1,1 - 1,4 cm, ζει και αναπαράγεται σε παρόμοια μέρη με τη γερμανική κατσαρίδα, προτιμώντας όμως σημεία με υψηλή θερμοκρασία (ιδανική θερμοκρασία: 27°C).

Εντοπίζεται συχνά σε οροφές και σε γενικά ψηλά στους τοίχους, όπως κάδρα, γείσο, ηλεκτρικοί διακόπτες, ντουλάπια κ.α.

Ψύλλοι

Οι ψύλλοι είναι μικρά αιμομυζητικά έντομα (2-4 mm), άπτερα, αλλά με ισχυρά πίσω πόδια κατάλληλα για άλματα που φθάνουν σε ύψος τα 65 cm και μήκος 180 cm. Τα αυγά όπως και τα ακμαία-ενήλικα έντομα συναντώνται συνήθως στις φωλιές ή στους χώρους που ζουν οι ξενιστές τους.

Κύριοι ξενιστές του ψύλλου επί το πλείστον είναι τα τρωκτικά, αλλά και οι γάτες, οι σκύλοι, οι χοίροι, οι κατσίκες κ.α.

Τα ενήλικα έντομα είναι αρκετά δραστήρια, πολλές φορές όμως παραμένουν στις θέσεις τους και δεν αναζητούν ξενιστή, αλλά περιμένουν μέχρι αυτός να περάσει κοντά τους και με ένα πήδημα προσκολλώνται σε αυτόν και μένουν μέχρι να τραφούν. Τα ακμαία έντομα μπορούν να ζήσουν για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς τροφή.

Ορισμένα είδη ψύλλων περνούν με ευκολία από το ένα είδος ξενιστή σε ένα άλλο. Αυτή η ευκολία αλλαγής είδους ξενιστή και η συχνή απομύζηση αίματος, κάνει τους ψύλλους σοβαρούς φορείς ασθενειών. Οι σπουδαιότερες ασθένειες που μεταδίδονται από τους ψύλλους είναι η πανώλη, ο ενδημικός τύφος και ο μελιταίος πυρετός.

Τα πιο κοινά είδη ψύλλων είναι:

Pulex iriitans(ψύλλος του ανθρώπου),

Ctenocephalides canis (ψύλλος των σκύλων),

Ctenocephalides felis(ψύλλος των γατών) και

Xenopsylla cheopis(ψύλλος των τρωκτικών).

Ο κυριότερο φορέας της πανώλης και του ενδημικού τύφου είναι ο ψύλλος των τρωκτικών (X. cheopis)

Επειδή ο ψύλλων των τρωκτικών βρίσκεται όπου δραστηριοποιούνται τα τρωκτικά, μία πιθανή πληθυσμιακή έξαρση ψύλλων είναι πολύ πιθανό να οφείλεται σε μία αντίστοιχη πληθυσμιακή έξαρση τρωκτικών.

Για μία λοιπόν αποτελεσματική αντιμετώπιση των ψύλλων είναι φρόνιμο να πραγματοποιείται παράλληλα και μυοκτονία, ενώ στα κατοικίδια ζώα, θα πρέπει να γίνεται παράλληλα χρήση εγκεκριμένου κτηνιατρικού εντομοκτόνου.

Κοριοί

Οι κοριοί είναι μικρά έντομα, πεπλατυσμένα. Έχουν μήκος 4-5mm και πλάτος περίπου 3mm. Κατακλύζουν τις κατοικίες και ζουν, κατά ομάδες, σε ρωγμές και χαραμάδες, κάτω από ταπετσαρίες, στα κρεβάτια και άλλα έπιπλα και διασπείρονται με τη μεταφορά των αντικειμένων στα οποία κατοικούν και ποτέ με τον άνθρωπο. Τα δωμάτια που υπάρχει μεγάλη πυκνότητα κοριών, έχουν μία χαρακτηριστική οσμή.

Οι κοριοί είναι ευαίσθητοι στη θερμοκρασία και θανατώνονται αν αυτή υπερβεί τους 45°C ή τους 37°C και υπάρχει μεγάλη σχετική υγρασία. Επίσης κάτω από τους 13°C η δραστηριότητά τους σταματά.

Η υγειονομική σημασία των κοριών είναι μάλλον μηδαμινή υπό φυσιολογικές συνθήκες. Η ηπατίτιδα Β είναι πιθανόν η μοναδική νόσος που υπάρχει υπόνοια ότι συμμετέχουν στη μετάδοσή της.

Στις μέρες μας παρατηρείται έξαρση των κοριών, λόγω της παγκοσμιοποίησης και ελλιπών κανόνων υγιεινής.

Κουνούπια

Τα κουνούπια είναι έντομα διαδεδομένα σχεδόν σε κάθε περιοχή του πλανήτη, ακόμα και στις αρκτικές περιοχές. Έχουν καταγραφεί περίπου 3.000 είδη και απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της ανάπτυξή τους είναι η παρουσία, έστω και σε μικρή ποσότητα, στάσιμου ή με μικρή ροή νερού.

Οι κύριες πηγές κουνουπιών είναι μικρές ή μεγάλες λίμνες, έλη, βάλτοι, όχθες ποταμών και ρυακιών. Επίσης, τα κουνούπια μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε κοιλότητες βράχων και δένδρων που διατηρούν μικρή ποσότητα νερού, βόθροι, φρεάτια, δεξαμενές και σε οποιοδήποτε αντικείμενο κατακρατείται νερό (γλάστρες, βαρέλια, πεταμένα ελαστικά αυτοκινήτων).

Τα κουνούπια τρέφονται με σακχαρώδεις ουσίες και μόνο τα θηλυκά μυζούν αίμα ως πηγή πρωτεϊνών για τη παραγωγή αυγών.

Η υγειονομική τους σημασία σε πολλές χώρες εξακολουθεί να είναι πολύ σοβαρή. Είναι οι μοναδικοί φορείς των παθογόνων της ελονοσίας, του κίτρινου και του δάγκειου πυρετού και του ιού του Δυτικού Νείλου στον άνθρωπο. Τόσο η ελονοσία όσο και ο ιός του Δυτικού Νείλου στην Ελλάδα έχει ουσιαστικά εξαλειφθεί αν και εντοπίζονται κρούσματα τα τελευταία χρόνια.

Η παρουσία των κουνουπιών προκαλεί σημαντική ενόχληση, είτε με τοπικό κνησμό είτε με την ανάπτυξη αλλεργικής αντίδρασης. Η έντονη παρουσία κουνουπιών σε μία περιοχή μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα σε επίπεδο τουριστικής και αγροτικής ανάπτυξης (κτηνοτροφία).

Τα κουνούπια με υγειονομική σημασία στην Ελλάδα ανήκουν στα γένη Anopheles, Aedes και Culex.

Μύγες

Υπάρχουν πολλά είδη που τα λέμε απλά μύγες. Το πιο γνωστό και κοινό είδος σχεδόν σε όλο τον κόσμο είναι η οικιακή μύγα (Musca domestica) λόγω της ιδιαίτερης προσαρμοστικότητά της στο ανθρώπινο περιβάλλον.

Το θηλυκό μπορεί να ωοτοκήσει ως και 400 αυγά συνολικά, όταν η θερμοκρασία είναι τουλάχιστον 10°C και τα αυγά αυτά μπορεί να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο μόνο μέσα σε 6 ημέρες. Με λίγα λόγια, σε ιδανικές συνθήκες (υψηλή θερμοκρασία και εξασφαλισμένη τροφή) ο αριθμός των μυγών μπορεί να αυξηθεί υπερβολικά γρήγορα.

Η παρουσία της οικιακής μύγας προκαλεί έντονη ενόχληση, αλλά κυρίως είναι έντομο ιδιαίτερης υγειονομικής σημασίας.

Τόσο η συνήθεια της να τρέφεται από τις ακαθαρσίες (περιττώματα, τρόφιμα σε αποσύνθεση κ.α.) και από τις τροφές που προορίζονται για τον άνθρωπο, αλλά και η κατασκευή της (το σώμα της καλύπτεται από τρίχες που εύκολα προσκολλώνται ακαθαρσίες) την καθιστούν βασική μεταφορέα μικροοργανισμών ή και παρασίτων.

Έχουν καταγραφεί πάνω από 100 παθογόνους μικροοργανισμούς, οι οποίοι προκαλούν τροφικές δηλητηριάσεις, διάρροιες, δυσεντερίες, τύφο, πανώλη, σηψαιμία, γάγγραινα, τέτανο, άνθρακα, επιπεφυκίτιδα κ.α.

Αντίθετα, στα εκτρεφόμενα και παραγωγικά ζώα η ενόχληση από την παρουσία πολύ μεγάλων πληθυσμών μύγας, είναι πολύ πιο σημαντική, καθώς μπορεί να μειωθεί η παραγωγή γάλακτος σε γαλακτοπαραγωγά ζώα ή ο ρυθμός αύξησης βάρους σε ζώα πάχυνσης.

Τερμίτες

Έχουν μέγεθος 3 – 22 mm, δημιουργούν κοινωνίες γνωστές ως αποικίες οι οποίες απαρτίζονται από διάφορες κοινωνικές ομάδες/κάστες (βασίλισσα, εργάτες, οπλίτες, αναπαραγωγικά άτομα) και προσβάλουν ξύλα, βιβλία, χαρτί, υφάσματα σε μεγάλους αριθμούς.

Οι τερμίτες ζουν αρκετά χρόνια, οι αποικίες τους μπορεί να αριθμούν εκατομμύρια άτομα ενώ σε συνδυασμό με την αδηφαγία τους έχουν μεγάλη καταστροφική δυναμική.

Συνήθως, οι τερμίτες δεν προσβάλλουν υγιή και ζωντανά ξύλα, αλλά αναλόγως το είδος προσβάλλουν ξύλα με πολύ ή λίγη υγρασία και σε υγρό ή ξηρό περιβάλλον.

Στην Ελλάδα είναι κοινά τα είδη Reticulitermes lucifugus και Reticulitermes flavipes της οικογένειας Rhinotermitidae (Υπόγειοι τερμίτες) και το είδος Kalotermes flavicolis της οικογένειας Kalotermitidae (Τερμίτες ξηρού ξύλου).

Οι Υπόγειοι τερμίτες και κυρίως το είδος R. lucifugus είναι οι πιο ύπουλοι και καταστρεπτικοί τερμίτες. Οι αποικίες τους συνήθως απαντώνται σε ρίζες και σε χαμηλά σημεία των κορμών δένδρων και μπορεί να απέχουν και 100m από ένα προσβεβλημένο κτίριο. Η προσβολή συνήθως ξεκινά από ξύλο που είναι βυθισμένο στο έδαφος και μέσω ρωγμών των θεμελίων ή με στοές (tubes) που δημιουργούν οι ίδιοι προσβάλουν άλλα ξύλα. Η παρουσία τους δε γίνεται γρήγορα αντιληπτή καθώς, όπως όλοι οι τερμίτες, τρώνε το εσωτερικό ξύλο και αφήνουν ανέπαφη την επιφάνεια.

Οι τερμίτες ξηρού ξύλου σχηματίζουν μικρότερες αποικίες από τα άλλα δύο είδη, κατασκευάσουν τις φωλιές τους σε τμήματα ξύλου εξασθενημένων δένδρων και μπορούν να προσβάλουν ξύλινες κατασκευές χωρίς να έχουν άμεση επαφή με το έδαφος. Συνήθως, οι προσβολές σε κατοικίες ξεκινούν με την μεταφορά εντός των κατοικιών προσβεβλημένων κατασκευών/επίπλων.

Σαράκι

Ως οργανική ουσία, το ξύλο προσβάλλεται από πολλά είδη εντόμων, τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στα Κολεόπτερα («σαράκια»).

Τα ξυλοφάγα Κολεόπτερα προσβάλουν το ξύλο ατομικά ή σε μικρούς πληθυσμούς, αναπτύσσονται αργά και η ζημιά μπορεί να αργήσει να εμφανιστεί. Συχνά παράγουν ποσότητες πριονιδιού που αναδύεται από τις οπές εξόδου, καθώς και ήχους που προκαλεί η μάσηση του ξύλου και το κάλεσμα για σύζευξη.

Τα ξυλοφάγα Κολεόπτερα περνούν όλη τη ζωή τους ορύσσοντας στοές στο ξύλο που έχουν προσβάλει ενώ μόνο όταν το έντομο ενηλικιωθεί εξέρχεται από το ξύλο (οπή εξόδου) με σκοπό τη σύζευξη και την ωοτοκία.

Τα ξύλα που προσβάλλουν τα έντομα αυτά μπορεί να είναι ζωντανά, μισονεκρωμένα από φωτιά ή από ξηρασία, νεκρά αλλά και επεξεργασμένα.

Η προσβολή, τις περισσότερες φορές, γίνεται γνωστή από την ξυλόσκονη, τις οπές εξόδου και από τους χαρακτηριστικούς ήχους.

Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην πιθανότητα μία ξύλινη κατασκευή να προσβληθεί από σαράκι είναι η Υγρασία του ξύλου, οι Χημικές Ουσίες και η Κατάσταση του (υγεία, έκθεση σε αντίξοες συνθήκες).

Τρωκτικά

Τα τρωκτικά (ποντίκια και αρουραίοι) προκαλούν προβλήματα παντού στον κόσμο. Τρώνε τα αποθηκευμένα τρόφιμα ενώ ταυτόχρονα τα μολύνουν με περιττώματα και τρίχες αλλά και δημιουργούν ζημιές σε κτιριακές εγκαταστάσεις και καλλιέργειες

Τα σημαντικότερα είδη ποντικιών στην Ελλάδα είναι τα Mus musculus (οικιακό ποντίκι), Rattus rattus (αρουραίος των οροφών) και Rattus norvegicus(αρουραίος των υπονόμων ή Νορβηγικός). Πολλαπλασιάζονται γρήγορα, με αφθονία απογόνων και επιβοιώνουν οπουδήποτε υπάρχει διαθέσιμη τροφή.

Οι αρουραίοι δημιουργούν κυρίως προβλήματα σε αγροτικές περιοχές. Είναι, ως επί τω πλείστον αγρωδίαιτοι και φτιάχνουν στοές στους αγρούς, στα λιβάδια και στους δενδρώνες. Πολλαπλασιάζονται σε μεγάλους πληθυσμούς και μπορούν να καταστρέψουν ολόκληρες εκτάσεις από καλλιέργειες, αλλά και μεγάλες ποσότητες από αποθηκευμένους σπόρους.

Οι αρουραίοι δημιουργούν προβλήματα και σε αστικές περιοχές, έχοντας ως ορμητήριο εγκαταλελειμμένα κτίρια και αγωγούς αποχέτευσης. Με ενδιάμεσο σημείο τους κάδους απορριμμάτων μπορούν να εισέλθουν σε κατοικίες, καταστήματα και γραφεία.

Το οικιακό ποντίκι, εκτός από τη φύση, απαντάται συχνότερα σε εσωτερικούς χώρους. Έχει έντονη περιέργεια, μπορεί να εντοπιστεί παντού σε ένα κτίριο και για να τραφεί επισκέπτεται πολλά σημεία τρώγοντας από λίγο κάθε φορά.

Εκτός από τις καταστροφές που προκαλλούν, τα τρωκτικά είναι επικίνδυνα και για τη δημόσια υγεία επειδή είναι φορείς πολλών ασθενειών, όπως αιμορραγικός πυρετός, σαλμονέλα, λεπτοσπίρωση και πανώλη.

Επειδή ο βασικότερος ξενιστής των ψύλλων είναι τα τρωκτικά, μία πιθανή πληθυσμιακή έξαρση τρωκτικών είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει και σε μία αντίστοιχη πληθυσμιακή έξαρση ψύλλων.